Για μια ποικιλία λόγων βρέθηκα να ’χω μια εποπτεία της ποίησης που γράφεται τα τελευταία είκοσι χρόνια στην πατρίδα μας. Έτσι, αποφάσισα να φτιάξω ετούτη την στήλη, που πρωτο-παρουσιάστηκε στο έγκριτο λογοτεχνικό περιοδικό Νέα Ευθύνη, προκειμένου να μιλώ για την σύγχρονή μας ποίηση. Δεν θα ’θελα εδώ να βάλω κανέναν περιορισμό, ούτε ηλικιακό, ούτε άλλον, παρά να μιλώ για τα βιβλία που μου έκαναν κάποια εντύπωση.
Το μόνο εύκολο για όποιον αποφασίσει ν’ ασχοληθεί με την κριτική είναι να πιάσει ένα οποιοδήποτε βιβλίο και ν’ αρχίσει να γράφει γι’ αυτό λόγια εγκωμιαστικά, παρουσιάζοντας μονάχα τα θετικά του σημεία, κι αποκρύπτοντας επιμελώς τ’ αρνητικά. Έτσι, αν κάποιος που αγνοεί τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα πράγματα, πιάσει να διαβάσει ένα τέτοιο σημείωμα θα νομίσει ότι εκείνος για τον οποίο γράφτηκε είναι μια περίπτωση εξαιρετική, ότι θ’ αφήσει σημάδι ανεξίτηλο στα γράμματά μας. Η κατάσταση αυτή έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας· πλέον δεν βλέπεις παρά μόνο τέτοια κείμενα, πράγμα το οποίο υποκρύπτει ένα βαθύτερο πρόβλημα τόσο του αμιγώς λογοτεχνικού χώρου, όσο και του εκδοτικού ‒ στ’ αλήθεια πόσοι συγγραφείς θ’ ανέχονταν το παραμικρό κριτικό σχόλιο επάνω στο έργο τους, πόσοι εκδότες είναι σε θέση να καυχιούνται ότι βγάζουν μια αξιοπρόσεχτη σειρά ποιητικών βιβλίων, η οποία μάλιστα να προτείνει και μία αισθητική. Αυτό που κατά κανόνα συμβαίνει, είναι ο εκδότης να πληρώνεται για να τυπώσει ένα βιβλίο το οποίο θα καταλήξει στα αζήτητα.
Σκοπός μου στην παρούσα στήλη δεν είναι να ασκήσω αρνητική κριτική με την αυστηρή έννοια του όρου. Το γεγονός ότι παρουσιάζω κάποια βιβλία εδώ, σημαίνει ήδη ότι τα έχω επιλέξει προσεκτικά ανάμεσα σε άλλα. Αν, λοιπόν, κάποτε εκφέρω μία πραγματική κρίση, αυτό το κάνω για να βάλω κι εγώ ένα χέρι προκειμένου να ξεκολλήσει ο τροχός όσον αφορά την ευρύτερη υπόθεση της ποίησης, αλλά και στους ίδιους τους δημιουργούς να φέρω μία γνώμη η οποία μπορεί ν’ αποδειχτεί ωφέλιμη.
Στο τρίτο της ποιητικό βιβλίο (χωρίς εαυτό, έρμα, 2022), η Κατερίνα Ζησάκη, προσπαθεί να βρει μιαν ισορροπία ανάμεσα στον γλωσσικό πειραματισμό από την μία, και την στοχαστικότητα και την συναισθηματική φόρτιση από την άλλη· κι ενώ μέχρι το πρώτο μέρος της συλλογής το βάρος πέφτει ακριβώς σε ένα λεκτικό παιχνίδι, όσο προχωράμε, και η ανάγκη αυτή καταλαγιάζει, αρχίζουν ν’ αναδεικνύονται γραπτά πιο γνήσια και πιο υπαρξιακά· αναφέρω ενδεικτικά τα ποιήματα των σελίδων: 26-27, 30-31 ‒ιδίως αυτό‒, 32-33. Η γλώσσα σκληρή, φέρνει στον νου το ιδίωμα των Μπητνίκων· θεματικά έχουμε μια επικέντρωση στο ζήτημα των σχέσεων, στα όρια και στ’ αδιέξοδά τους. Το εκτενές, ελευθερόστιχο ποίημα των σελίδων 41-48 μεταβαίνει από τον γλωσσικό, στον ερωτικό πειραματισμό, αναδεικνύοντας μια αναζήτηση γύρω από τις διάφορες πτυχές της επιθυμίας. Εδώ, οι σπινθηρισμοί του γραπτού κρατούν την προσοχή του αναγνώστη και όχι μόνο εξαιτίας του περιεχομένου τους. Το απόσπασμα που παρατίθεται, είναι χαρακτηριστικό της ποιητικής φαντασίας της Ζησάκη: «βουνά βυθίζονται / κήτη απρόσκλητα ανεβαίνουν / έτσι κι αλλιώς οι λέξεις / εδώ εξαρθρώνονται σαν γνάθοι / που πάνε με τον αέρα / παλινδρομώ / άσπρες ανηφόρες άσπρα βάραθρα / ένα μέρος που δεν θα ξανάρθω / παράλια ειρήνης».
Οι γεωγραφίες της απουσίας (κουρσάλ, 2021) του Σωτήρη Λυκουργιώτη σκιαγραφούν ένα πεδίο της μνήμης· ποιήματα άλλοτε λιτά, με μιαν αποφθεγματική, συνήθως, κατακλείδα που συνομιλούν ανοιχτά με την σχολή της Διαγωνίου, κι άλλοτε αφηγηματικά με μιαν ονειροπόλα διάθεση που ανακαλούν τον Καββαδία και τους Φανταιζίστ. Ετούτη η απόπειρα για μια λυρική χαρτογράφηση της μνήμης και της απουσίας, μεταβαίνει συχνά και στα μονοπάτια της φαντασίας, φέρνοντας στην επιφάνεια όμορφα κομμάτια σαν το παρακάτω: «Μέρες μετά και η ζωή λικνιζόταν / μέσα σε αφρικάνικους ρυθμούς / που έφερναν άλατα βραχέα / και ρεύματα απόκοσμα / από τα βάθη των ναυαγίων» [Απ’ όπου κι αν πέρασες έχτισα ένα ναυάγιο, ΙΙΙ, σ. 44]. Σε κάθε περίπτωση έμφαση δίνεται σε μια διαπλοκή του πολιτικού με το προσωπικό, αποζητώντας την επέκταση του πεδίου της πάλης για να διασωθεί το ανθρώπινο, εκεί που επελαύνουν οι μηχανισμοί της Προόδου. Στην γραμμή αυτή ξεχωρίζουν τα ποιήματα: Μνήμη [σ.19], Χαρτογραφώντας την απουσία [σ.27], Βλαδιβοστόκ [σ. 31]. Στο τρίτο μέρος της συλλογής περιλαμβάνεται κι ένα εκτενές, έμμετρο ποίημα, γραμμένο σ’ ελευθερωμένο στίχο. Η κατάθεση αυτή μας δείχνει πως ο Λυκουργιώτης θα μπορούσε να έχει μια γόνιμη θητεία και στην παραδοσιακή ποίηση. Αντιγράφω ένα τετράστιχο: «Είδα το ίχνος σου στην άκρη της στροφής / στίγμα πορείας μολυβιού πάνω στον χάρτη / μα μάθαμε μαζί του παιχνιδιού την αυταπάτη / πως στο φινάλε δεν υπάρχει οδός διαφυγής» [Μόνα Λίζα, σ. 64].
Το Lunaris της Βάννας Πασούλη (Περισπωμένη, 2021), είναι ένα βιβλίο που διερευνά το προσωπικό βίωμα και τις υπαρξιακές του επιπτώσεις. Το πρώτο από τα έξι μέρη του περιλαμβάνουν αρκετά ποιήματα με θέμα τους την σχέση με τον πατέρα και στα οποία επικρατεί ο υπόκωφος τόνος της απώλειας. Σε τούτο το πρώτο μέρος, βρίσκεται και ένα από τα ωραιότερα ‒κατά την γνώμη μου‒ ποιήματα του βιβλίου, η καθ’ ύπνους μνήμη [σ.18-19]. Στην ποίηση της Πασούλη, που είναι κατά βάση ελευθερόστιχη [κοιτάζοντας στις σελίδες δεκατρία ως δεκαεπτά μπορούμε να βρούμε και κάποια έμμετρα σ’ ελευθερωμένο στίχο], ακούμε συχνά έναν μετρικό βηματισμό, ο οποίος σε συνδυασμό με τις σποραδικές εσωτερικές ομοιοκαταληξίες, δημιουργεί μια αίσθηση μουσικότητας. Στην σελίδα τριάντα τρία, για παράδειγμα, διαβάζουμε: «Δεν βλέπει που πατά / δεν τραγουδά ερωτικά όπως πρώτα / μια τίγρη που ζαλίζεται απ’ τα φώτα / και με θολό το βλέμμα βλαστημάει» [Ρεμβασμός ΙΙ]. Επισημαίνω την ρίμα πρώτα-φώτα και τους ωραίους ιάμβους του τρίτου και του τέταρτου στίχου. Συχνότερη χρήση τέτοιων μετρικών μοτίβων θα έκανε ίσως πιο εύκολα προσπελάσιμο το Lunaris, το οποίο ήδη φέρει το βάρος της υπαρξιακής του θεματολογίας. Στο τέλος του βιβλίου βρίσκουμε και δύο ποιήματα τα οποία μιλούν για την πρόσφατη πανδημική κρίση [Μέρες ιού του κυνηγού, σ. 91-92, Επίκληση, σ. 93-94] και που προτείνουν ως διέξοδο, την αναζωογόνηση της σχέσης με το θείο. Έτσι η Πασούλη πολιτογραφείται στην μικρή αυτή χορεία σύγχρονων νεοελλήνων ποιητών, για τους οποίους η διέξοδος, από τις πάσης φύσεως κρίσεις, δεν μπορεί παρά να είναι υπερβατική.
Σε περίπτωση που θέλετε να θέσετε υπ’ όψιν μας την εργασία σας επικοινωνήστε μαζί μας στην ηλεκτρονική διεύθυνση: alexanderkordas@gmail.com.
Παράξενες Γωνίες 